Donderdag 19 maart 2020
Cultureel onbehagen
De meeste mensen deugen niet. Sterker nog, de mens deugt helemaal niet en is in essentie slecht van aard. We zijn de hele dag bezig om onze lusten te onderdrukken. Gelukkig zijn de meeste van ons daar behoorlijk toe in staat, anders zou de wereld er heel anders uitzien. Als het realiteitsprincipe niet het lustprincipe in de weg zou staan zouden verkrachting en beroving nog meer dan nu al het geval is aan de orde van de dag zijn. De ziekenhuizen zouden al lang voor Corona overlopen vanwege obesitas en drank en drugs zouden niet aan te slepen zijn. Ondanks dit realiteitsprincipe steekt het lustprincipe toch behoorlijk vaak de kop op. Denk aan #metoo of aan alle vormen van onderdrukking door machtswellust. Het gebeurd de hele dag om ons heen en is zo onderdeel van onze maatschappij geworden dat we het amper meer lijken te zien. Denk aan de rechts populistische politici die overal de kop op steken en overal extreme verdeeldheid zaaien met als enige doel om meer macht te vergaren. Electoraal gewin ten kosten van alles. Zij voeden het ongefundeerd onbehagen wat er in de samenleving heerst door angst in te boezemen en een vijand te creëren. Een zondebok aanwijzen is de meest effectieve manier om de kudde mee te krijgen. Een gezamenlijke vijand verbind de kudde maar verdeeld het grote geheel.
Ieder mens heeft verlangens. Het verlangen naar rijkdom en succes, het verlangen naar samenzijn met mooie en succesvolle mensen, het verlangen om leuk gevonden te worden en omringd te zijn door vele vrienden. Maar in plaats van te erkennen dat ze die verlangens hebben en in plaats van toe te geven dat ze die deugden niet hebben omdat ze lui, niet slim genoeg of gewoon pech in het leven hebben, in plaats daarvan wijzen ze die verlangens en deugden af en maken deze tot iets slechts. Deugden verwerpen louter om passiviteit te rechtvaardigen maakt je tot lid van de kudde verklaart Nietzsche in zijn bekende theorie van het slavenmoraal.
Er heerste een wereldwijd onbehagen zoals dat ook zou kunnen ontstaan bij imperialistische acties. Bijvoorbeeld, stel, puur hypothetisch dat het Westen een land in het Midden-Oosten zou annexeren, dan zou de bevolking aldaar en eenieder die zich daar verwant mee zou voelen toch in opstand komen? Stel hè!
Rutger Bregman stelt dat de meeste mensen wel deugen en dat ze in moeilijke omstandigheden juist solidair worden en elkaar gaan helpen. Ik zet daar, iet wat pessimistisch, tegenover dat dit altruïsme voortkomt uit angst. Niemand wil er tenslotte alleen voor komen te staan in beangstigende situaties. Niets is dan fijner om een gemeenschappelijke vijand te hebben en je te verkeren in de veiligheid van de kudde. Als voorbeeld van de door Bregman zo geïdealiseerde solidariteit haalt hij de Blitzkrieg aan maar gaat er zo ook gelijk aan voorbij dat de oorzaak van dit zogenaamde altruïsme een OORLOG was.
Door Tjeerd Zwinkels